5 marca 2025 r. Prokurator Generalny Adam Bodnar wydał nowe „Wytyczne w zakresie prowadzenia postępowań o przestępstwa motywowane uprzedzeniami„. Dokument ten ma kluczowe znaczenie dla poprawy skuteczności ścigania tego rodzaju przestępstw oraz zapewnienia lepszej ochrony osób pokrzywdzonych.
Znaczenie nowych wytycznych
Przestępstwa z nienawiści mają wyjątkowo negatywny wpływ na społeczeństwo. Są one często popełniane w przestrzeni publicznej, co zwiększa ich oddziaływanie na świadków zdarzeń oraz całe grupy społeczne. Nowe wytyczne mają na celu:
- zwiększenie skuteczności ścigania przestępstw motywowanych uprzedzeniami,
- ochronę praw osób pokrzywdzonych oraz zapobieganie ich wtórnej wiktymizacji,
- ujednolicenie praktyki stosowanej przez prokuraturę,
- wzmocnienie działań prewencyjnych mających na celu przeciwdziałanie mowie nienawiści i innym formom przestępstw z nienawiści.
Dokument ten został opracowany przez zespół ekspertów zajmujących się tematyką przestępstw motywowanych uprzedzeniami, w tym specjalistów współpracujących z Żydowskim Stowarzyszeniem Czulent.
Kluczowe założenia wytycznych
Nowe wytyczne podkreślają konieczność:
- zapewnienia wysokiego poziomu profesjonalizmu w prowadzonych postępowaniach,
- uwzględnienia godności i praw ofiar w toku postępowania karnego,
- eliminowania przypadków wtórnej wiktymizacji,
- sporządzania uzasadnień decyzji w sposób zrozumiały dla osób nieposiadających wykształcenia prawniczego,
- uwzględnienia orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej,
- stosowania nowoczesnych technologii do wykrywania i dokumentowania przestępstw z nienawiści.
Historia i konieczność aktualizacji
Pierwsze wytyczne dotyczące postępowań w sprawach przestępstw z nienawiści zostały wydane przez Prokuratora Generalnego w 2014 roku. Nowe realia oraz wyzwania, przed którymi stoi prokuratura, wymagały ich aktualizacji, aby skuteczniej przeciwdziałać przestępstwom motywowanym uprzedzeniami oraz zwiększyć efektywność ścigania sprawców.
Ostatnie lata pokazały, że wiele postępowań dotyczących tej kategorii przestępstw stało się przedmiotem wpływów politycznych, co negatywnie wpłynęło na ich skuteczność. Nowe wytyczne mają na celu zagwarantowanie najwyższego poziomu merytorycznego działań prokuratury oraz zapewnienie obiektywnego podejścia do tych spraw.
Praktyczne zmiany w prowadzeniu postępowań
Wytyczne określają szczegółowe zasady prowadzenia czynności procesowych, w tym:
- dokładne dokumentowanie działań sprawcy oraz jego pobudek,
- stosowanie ujednoliconych standardów dowodowych,
- prowadzenie postępowań w sposób minimalizujący obciążenia dla ofiar,
- współpracę prokuratury z organizacjami społecznymi,
- podejmowanie działań prewencyjnych mających na celu zapobieganie kolejnym przestępstwom.
Dodatkowo prokuratorzy będą zobowiązani do:
- informowania organizacji społecznych inicjujących postępowania przygotowawcze o ich umorzeniu poprzez przesyłanie odpisu decyzji końcowej,
- prowadzenia działań pozakarnych, takich jak kierowanie sygnalizacji i powiadomień mogących oddziaływać prewencyjnie na sprawców i społeczeństwo,
- uwzględniania dowodów elektronicznych oraz nowoczesnych technologii w procesie postępowania.
Wzmocnienie kompetencji prokuratorów
Jednym z kluczowych elementów nowych wytycznych jest dążenie do zwiększenia specjalizacji prokuratorów w zakresie przestępstw motywowanych uprzedzeniami. W tym celu planowane jest:
- regularne szkolenie wyznaczonych prokuratorów,
- współpraca z organizacjami zajmującymi się przeciwdziałaniem mowie nienawiści,
- opracowanie metodycznego podręcznika dla prokuratorów prowadzących postępowania.
Akceptacja wytycznych przez środowisko prawnicze
Wytyczne z dnia 5 marca 2025 r. uzyskały pozytywną opinię Krajowej Rady Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym. Jest to istotny krok w stronę budowania systemowej strategii walki z przestępstwami z nienawiści i mową nienawiści.
Nowe standardy działania prokuratury przyczynią się do zwiększenia skuteczności ścigania przestępstw motywowanych uprzedzeniami oraz poprawy ochrony praw pokrzywdzonych.